بیماری ام اس یا اسکلروز متعدد

بیماری ام اس یا اسکلروز متعدد (مالتیپل اسکلروزیس ) و به انگلیسی Multiple Sclerosis یک بیماری التهابی عصبی و خودایمنی است.

سیستم عصبی شامل مغز و نخاع و اعصاب محیطی هست که به عضلات و بخش های مختلف بدن پیام ها را منتقل می کنند. این سیستم از سلول های عصبی به نام نورون تشکیل شده است. برای اینکه پیام عصبی نورونها با سرعت بیشتری انتقال یابد یک سری لایه ها بر روی آکسون ها (بخشی از نورون) کشیده شده است. این لایه ها میلین نام دارند.

در واقع در ام اس غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می بیند. میلین توسط سلول های ایمنی خود بدن هدف قرار گرفته و تخریب می شود. به همین علت به MS بیماری خودایمنی گفته می شود.

بیماری ام اس یک بیماری مزمن است که در اثر ضعف و اختلال دستگاه ایمنی بدن اتفاق می افتد. در نتیجه به دستگاه عصب مرکزی آسیب وارد می شود
این آسیب‌دیدگی می‌تواند در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانه‌های زیاد جسمی شود.

در تصویر مغز انسان، بخش هایی تیره و خاکستری و بخش های دیگر سفیدتر است. آکسون های میلین دار بیشترین حجم این ماده سفید را می سازند. پس در نتیجه ی ام اس حجم زیادی از ماده سفید تخریب می شود.

اسکلروز یا پلاک به معنی زخم است. به این دلیل این بیماری اسکلروز متعدد نام دارد که این زخم ها و پلاک ها به صورت مختلف و با تعداد کم یا زیاد در مناطق مختلف سیستم عصبی تشکیل می شود. هرجا که این زخم ها ایجاد شود می تواند باعث آسیب به عملکرد آن اعصاب بزند.

مثلا اگر این پلاک روی عصب بینایی ایجاد بشود میتواند باعث کاهش بینایی فرد شود. یا اگر روی منطقه ای که مسئول هدایت پیام درد هست ایجاد شود باعث میشود فرد احساس درد شدیدی داشته باشد.

این پلاک می تواند به اندازه ی یک سر سوزن کوچک و یا حتی به اندازه توپ پینگ پنگ بزرگ باشد. این مناطق را پزشکان با ام آر آی MRI تشخیص می دهند.

علل بیماری ام اس

یک و یا چند عامل می توانند در ایجاد M.S نقش آفرین باشند که در زیر به آنها اشاره می شود:

• ویروس حاد (اکثریت ویروس ها و بعضی از عفونت های باکتریایی و یا سایر میکرو ارگانیسم ها)
• اختلال سیستم خود ایمنی
• فاکتورهای محیطی (با دور شدن از خط استوا شیوع بیماری بیشتر می شود)
• وراثت (اگرچه بیماری کاملا ارثی نیست ولی به نظر می آید اجزاء ژنتیکی برای آن وجود داشته باشد، زیرا احتمال ابتلا در بستگان درجه اول بیماران ۵ تا ۱۵ بار بیش از سایرین است)

علائم بیماری

علایم ذیل از شایع ترین علائم در افراد مبتلا به ام.اس می باشد:

• علایم چشمی شامل تاری دید، مه آلود بنظر آمدن اطراف، وجود درد در کاسه چشم به خصوص در هنگام حرکت دادن چشم ها، دوبینی و در ۴۰
• درصد موارد ایجاد التهاب عصبی که می تواند منجر به از دست دادن بینایی و یا درد معمولا در یک چشم شود.
• ضعف عضلانی در اندام های تحتانی (اختلال در راه رفتن)
• اختلال در هماهنگی عضلات (اختلال در ایستادن که ممکن است به علت فلج کامل و یا ناقص باشد)
• اختلال در حس لامسه (به صورت خارش، مورمور شدن، بی حسی، سوزن سوزن شدن در صورت، دست یا پاها)
• مشکلات بینایی از جمله تاری دید و مه آلود بودن محیط و احساس درد در چشم هنگام حرکت دادن عضلات چشم
• تغییر در حس لامسه یا خارش، مورمور شدن، بی حسی، سوزن سوزن شدن در صورت، دست یا پاها
• ضعف عضلات مخصوصا در اندام تحتانی و هنگام راه رفتن
• افسردگی
• مشکل در هنگام صحبت
• ضعف قدرت درک
• اختلالات تعادلی در هنگام ایستادن یا راه رفتن
• تب
• درد
• ضعف حرکت و ناتوانی در بسیاری از مواقع

درمان ام اس

هنوز هیچ درمان قطعی و کاملی برای بیماری ام اس وجود ندارد. اما گزینه های متعدد و گسترده درمان و توانبخشی وجود دارد.

دانشمندان هنوز علت خاص ابتلا به ام اس را نیافته‌اند؛ با این حال بهترین اقدام برای پیشگیری، پیگیری سبک زندگی سالم است. انجام فعالیتهای مناسب جسمی به میزان کافی در طول هفته، رعایت رژیم غذایی سالم، خوابیدن به اندازه کافی و مدیریت استرس و فشار روانی روزانه، همگی از جنبه‌های یک سبک زندگی سالم به شمار می‌روند.

استفاده از وعده های غذایی سبک و کم چرب یا بدون چربی و بدون روغن های اشباع شده و کاهش وزن و رسیدن به وزن طبیعی و ایده آل در روند بهبودی بسیار موثر است.

درمان ام اس نیاز به درمانی همه جانبه دارد. این همه جانبه بودن شامل درمان دارویی، توانبخشی، تغذیه و… می شود.

توانبخشی بیماری ام اس

توانبخشی ام اس یکی از مهمترین بخش های درمان ام اس است. درواقع درمان دارویی همه چیز نیست. هنوز هم درمان دارویی قطعی یافت نشده است.

توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و ارتز و پروتز است.

فیزیوتراپی به درمان مشکلات حرکتی، کاهش آتروفی عضلات، تعدیل تون عضلانی و… می پردازد.

کاردرمانی به مسائل شناختی نظیر حافظه و توجه و مسائل حرکتی با استفاده از حداقل توانایی های فرد می پردازد.

ارتز و پروتز با تجویز وسایل کمکی به اصلاح وضعیت و… می پردازد.

گفتاردرمانی مشکلات بلع، تلفظ، صحبت کردن، مشکلات خستگی، پایین بودن صدا، گرفتگی صدا و… را درمان می کند. در مواردی که توانایی ارتباط برقرار کردن فرد به شدت آسیب دیده است گفتاردرمانگر می تواند تجویز ارتباط و مکمل جایگزین را پیشنهاد دهد.

درمان دارویی ام اس

اگر بیمار ام اس از نوع عود و بهبود(RRMS) داشته باشد، داروهای اصلاح کننده بیماری برای کاهش پیشرفت ام‌اس طراحی شده و میزان عود بیماری بیمار کاهش می یابد.

داروهای تعدیل کننده بیماری خود تزریقی عبارتند از گلاتیرامر (کوپاکون) و اینترفرون های بتا مانند:

• آونکس (Avonex)
• بتاسرون (Betaseron)
• اکستاویا (Extavia)
• پلگریدی (Plegridy)
• ربیف (Rebif)

داروهای خوراکی برای ام اس از نوع عود و بهبود عبارتند از:

• دی متیل فومارات (Tecfidera)
• فینگولیمود fingolimod (گیلنیا)
• تری فلومونید (Aubagio)

درمان های تزریق داخل وریدی برای ام اس از نوع عود و بهبود عبارتند از:

• آلمتوزوماب Alemtuzumab (Lemtrada)
• ناتالیزوماب (تیزابری)
• میتوکسانترون Mitoxantrone (Novantrone)، که فقط برای MS شدید است

داروهای اصلاح کننده بیماری در درمان ام اس پیشرونده موثر نیست.

پزشک می تواند کورتیکواستروئیدها، مانند متیل پردنیزولون (Medrol) و پردنیزون (Deltasone) را برای درمان عود بیماری، تجویز کند.

درمان های دیگر ممکن است علائم بیمار را کاهش دهد و کیفیت زندگی او را بهبود بخشد. از آنجا که ام‌اس برای همه متفاوت است، درمان بستگی به علائم خاص بیماردارد. برای اکثر موارد، یک رویکرد انعطاف پذیر لازم است. یعنی برای هر فرد برنامه ی اختصاصی داشت.

پیشگیری از ام اس با ورزش و سبک زندگی سالم

دانشمندان هنوز علت خاص ابتلا به ام اس را نیافته‌اند؛ با این حال بهترین اقدام برای پیشگیری، پیگیری سبک زندگی سالم است. انجام فعالیتهای مناسب جسمی به میزان کافی در طول هفته، رعایت رژیم غذایی سالم، استراحت وخوابیدن به اندازه کافی و مدیریت استرس و فشار روانی روزانه، همگی از جنبه‌های یک سبک زندگی سالم به شمار می‌روند.

استفاده از وعده های غذایی سبک و کم چرب یا بدون چربی و بدون روغن های اشباع شده و کاهش وزن و رسیدن به وزن طبیعی و ایده آل در روند بهبودی بسیار موثر است.

قدم های زیر در تخفیف برخی علائم ام .اس موثر واقع می شوند :

– ورزش کنید. ورزش هوازی منظم در موارد خفیف تا متوسط ام.اس مزایای بسیار مفیدی به همراه دارد . این مزایا عبارتند از بهبود قدرت و تونوس عضلانی، ایجاد تعادل و هماهنگی و کمک به کاهش افسردگی . شنا نمونه ی بسیاری خوبی از ورزش هوازی مناسب برای بیماران ام.اسی حساس به گرما می باشد .

– مراقب گرما باشید. گرمای شدید می تواند منجر به ضعف شدید عضلانی شود. اگرچه برخی افراد مبتلا به ام.اس با گرما اذیت نمی شوند و حتی از حمام و دوش آب گرم لذت می برند، ولیکن پیش از در معرض قرار گیری با حرارت بیش از حد، جوانب احتیاط را به جا آورید تا وقتیکه از چگونگی واکنش خود مطلع شوید. هیچگاه در سونا یا جکوزی حاضر نشوید مگر اینکه فردی را به عنوان همراه در کنار خود داشته باشید تا در صورت لزوم به خروج شما از محل کمک کند. چنانچه دچار تشدید علائم توسط گرما شدید ، سرد کردن بدن برای مدت چند ساعت منجر به بازگشت شما به حالت نرمال خواهد شد .پ

– دمای خود را پایین بیاورید. بسیاری از بیماران مبتلا به ام.اس با گرما، علائم بیماری شان تشدید می شود . چنانچه در منطقه گرم و مرطوبی زندگی می کنید، درخانه تهویه مطبوع داشته باشید. همچنین حمام ولرم یا سرد نیز می تواند تسکین دهنده و آرام بخش با شد .

فیزیوتراپی

بررسی ها و تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که انجام فیزیوتراپی توسط فیزیوتراپیست نه تنها تاثیر فراوانی در بهبودی وضع بیماران مبتلا به ام اس (Multiple sclerosis) دارد، بلکه درمان اساسی به شمار می رود. فیزیوتراپی بیماران مبتلا به ام اس را از فلج و ناتوانی کامل نجات می دهد.

متخصص فیزیوتراپی ممکن است از تحریک الکتریکی کارکردی برای بیماران استفاده کند. اگر بیمار به دلیل آسیب دیدگی مغز یا نخاع نتواند به خوبی راه برود، در درمان تحریک الکتریکی کارکردی (FES) بارهای الکتریکی کوچک روی پا اعمال می‌شود تا توانایی حرکتی بیمار بهبود یابد.

ماهیت بیماری ام س دردناک نیست و بیشتر محدود کننده حرکت هست و باعث مشکلات حسی می‌شود.

نکته مهم در مورد استفاده از انواع دستگاه توانبخشی ام اس این است که افرادی که دچار این بیماری هستند به شدت نسبت به گرما حساس بوده و نباید دمای بدنشان بالا برود، زیرا باعث تشدید علائمشان می‌شود. بنابراین در مبتلایان به ام اس فقط منع استفاده از گرماهای عمقی و سطحی را داریم.
برای نمونه هات پک و آی آر در این بیماران استفاده نمی‌شود، زیرا باعث گرم شدن آن ناحیه و بد شدن حالشان خواهد شد. البته اگر این گرما به صورت کلی نباشد در موارد خاصی استفاده می‌شود، اما در حالت کلی استفاده از گرما منع استفاده دارد.

در بیماران ام اس با توجه به این که ممکن است قدرت عضلات کاهش پیدا کند، از جریان‌های فارادیک و fes برای تقویت عضلات استفاده می‌شود.
همچنین برای کاهش درد، مشکلات حسی و سایر عوارض ثانویه بیماری ام اس مانند کمر درد در مبتلایان به ام اس که از ویلچر استفاده می‌کنند یا افرادی که الگوی راه رفتن صحیح آن ها به خاطر بیماری ام اس به هم خورده است و درد در ناحیه پا دارند، از دستگاه‌های زیر استفاده می‌شود:

• تحریکات الکتریکی
• لیزر کم توان و پر توان
• مگنت تراپی یا مغناطیس درمانی
• تکار
• اولتراسوند
• آب درمانی و ورزش‌های آبی

بیماران مبتلا به ام اس، ورزش‌های آبی را روش مفیدی برای افزایش فعالیت می‌دانند. دمای استخر دمای مرکز بدن را حین ورزش کردن در حد طبیعی نگه می‌دارد تا قدرت کلی بدن حفظ شود. خاصیت شناوری و رانش آب حمایت لازم را از بیمارانی به عمل می‌آورد که نمی‌توانند روی زمین سفت راه بروند و ضمناً مقاومت ملایمی را در برابر حرکت‌های تمرینی ایجاد می‌کند.

آب گرم به حفظ تعادل کمک می‌کند، وزن بدن را نگه می‌دارد، مقاومتی را در برابر حرکت اعضاء بدن ایجاد می‌کند و آزادی حرکتی بیشتری را به دست می‌دهد. بنابراین متخصص فیزیوتراپی می‌تواند بخش‌های خاصی از بدن را به نحوی موثر هدف قرار دهد.

شماری از مزایای آب درمانی برای بیماران مبتلا به ام اس عبارت است از:

• تسکین موقت درد
• افزایش توانایی حرکتی
• روان‌تر شدن حرکات و افزایش کنترل روی حرکات
• هماهنگی چشمی و تعادل بیشتر
• بهبود حالت اندامی و توانایی راه رفتن
• تقویت عضلات ضعیف شده
• سبک‌تر شدن دست و پا و کاهش ورم
• تای چی و حرکات یوگا برای بیماری ام اس

برنامه‌های دربرگیرنده تای چی و حرکات یوگا برای بیماری ام اس سودمند می‌باشد. تای چی گونه‌ای ورزش با شدت کم و مبتنی بر حرکت است که قابل انجام در حالت ایستاده یا خوابیده است. تنفس عمیق نیز در این تکنیک گنجانده می‌شود.

یوگا تمرین تنفس، تمرین برای تقویت و انعطاف‌پذیری و تکنیک‌های مدیتیشن یا آرام‌سازی را در بر می‌گیرد. متخصص فیزیوتراپی آموزش دیده این ورزش‌ها را متناسب با اهداف و نیازهای هر بیمار تعدیل و طرح ریزی می‌کند.

مشکلات حرکتی

مشکلات حرکتی ام اس همانطور که به سن فرد بیماراضافه می شود، برخی از ناتوانی های MS ممکن است واضح تر شود. اگر مسائل مربوط به تحرک داشته باشید، ممکن است در معرض خطر بیشتر برای شکستگی های استخوانی به علت سقوط قرار بگیرید. داشتن شرایط دیگری مانند آرتریت و پوکی استخوان می تواند مشکل را پیچیده کند.
مشکلات حرکتی نیز می تواند به عدم فعالیت بدنی منجر شود، که می تواند منجر به مشکلات دیگر سلامتی شود. خستگی و مسائل مربوط به تحرک نیز ممکن است بر عملکرد جنسی تاثیر بگذارد.

متحرک ماندن با وجود ام اس

اکثریت افراد دچار ام اس می‌توانند به راه رفتن ادامه دهند، گرچه ممکن است نیاز به وسائل کمکی داشته باشند. کفش‌های ارتوتیک یا بریس‌های ساق پا می‌تواند به افزایش پایداری فرد هنگام راه رفتن کمک کنند.
اگر یک پای‌تان قوی‌تر از پای دیگر است، استفاده از عصا می‌تواند به این افراد کمک کند. افرادی که دچار ضعف شدید در پاهای‌شان هستند ممکن است نیاز به استفاده از واکر داشته باشند و برای افرادی که توانایی حفظ تعادل ندارند یا زود خسته می‌شوند، استفاده از صندلی چرخدار یا اسکوتر گزینه خوبی است.

کلمات کلیدی :

ام اس – فیزیوتراپی بیماران ام اس – مولتیپل اسکلروزیس Multiple sclerosis  – MS – قیزیوتراپی بیماران MS